Dr n. hum. Kulik Halina
Socjologia. Wybrane zagadnienia.
Materiały „pomocnicze” dla studentów.
SOCJOLOGIA – informacje ogólne
Socjologia jest nauką o strukturze i funkcjonowaniu społeczeństwa, o czynnikach warunkujących współżycie społeczne, oraz o jednostkach ludzkich funkcjonujących w tych strukturach.
Pojęcie „socjologia” pochodzi od łacińskiego słowa „societas” - społeczeństwo, oraz „logos” – nauka. Socjologia jest więc nauką o społeczeństwie.
Przedmiotem badań socjologii jest niemal cała rzeczywistość społeczna.
Zdaniem J. Szczepańskiego przedmiotem badań socjologii są zjawiska
i procesy tworzenia się różnych form życia zbiorowego ludzi, struktury tych zbiorowości, zjawiska i procesy zachodzące w tych zbiorowościach, wynikające ze wzajemnego oddziaływania ludzi na siebie, siły skupiające i siły rozbijające te zbiorowości, zmiany i przekształcenia w nich zachodzące.
Dzieje myśli społecznej, które są pradziejami socjologii, maja swoje źródło w kulturze społeczeństw pierwotnych.
Zainteresowanie kwestiami społecznymi, potwierdzają starożytni myśliciele:
1. Platon (427-347 p.n.e.)– „Państwo”
2. Arystoteles (384-322 p.n.e.)– „Polityka”
3. Święty Augustyn (354-430)
4. Święty Tomasz z Akwinu (1225-1274)– uważał np. że społeczeństwo składa się z ludzi modlących się, wojujących i panujących.
5. Niccolo Machiawelli (1469-1527) – „Książę” – ...motywem ludzkiego działania jest żądza władzy i posiadania...
6. Claude Saint-Simone (1760-1825) – zwrócił uwagę na nową naukę o społeczeństwie zwaną „filozofią społeczną”
7. August Comte (1798-1857) – „Kurs filozofii pozytywnej” 1837 rok
użył po raz pierwszy terminu „socjologia” – przedmiotem tej nauki określił społeczeństwo, stanowiące zharmonizowaną całość, składającą się z elementarnych cząstek, zwanych rodzinami.
Podał również metody badawcze tej nauki:
- obserwacja
- eksperyment
- metoda porównawcza
- analiza historyczna
Socjologia wraz z rozwojem podzieliła się na dyscypliny szczegółowe np. kultury, polityki, sportu, medycyny. I inne (ponad 30).
Socjologia medycyny jest nauką o społecznych problemach i mechanizmach związanych ze zdrowiem i chorobą jednostki ludzkiej i całego społeczeństwa.
Jako jeden z nielicznych przedmiotów humanistycznych w programie kształcenia przeddyplomowego /i podyplomowego/ pracowników medycznych, dopełnia program studiów medycznych o wiedzę o społecznych uwarunkowaniach zdrowia i choroby.
Socjologia medycyny to gałąź socjologii badająca społeczne aspekty zdrowia, choroby, działalności personelu medycznego i instytucji medycznych.
METODOLOGIA BADAŃ SPOŁECZNYCH – wybrane zagadnienia
Proces badawczy.
Proces badawczy przebiega zwykle zgodnie z niżej podanym wzorcem:
1. Zdefiniowanie problemu – czyli wybór właściwego problemu.
2. Przegląd literatury na dany temat.
3. Formułowanie hipotez - czyli zdefiniowanie problemu badawczego
w formie pytań, na które badacz będzie poszukiwał odpowiedzi.
4. Rozważenie kwestii etycznych – czyli rozwiązanie problemów związanych np. z anonimowością i poufnością lub bezpieczeństwem uczestników.
5. Wybór projektu badawczego – czyli sporządzenie planu zbierania i analizowania danych.
6. Zbieranie danych, ze zwróceniem szczególnej uwagi na to, by odpowiadały one sformułowanym hipotezom.
7. Analiza danych
8. Wyciąganie wniosków.
Metody i techniki badań społecznych.
Metoda – to najogólniej droga lub sposób postępowania. Pojęcie to jest różnie definiowane.
Technika – bardziej szczegółowe procedury postępowania, np. zbieramy informacje w celu rozwiązania problemu, posługując się techniką badań ankietowych , przy pomocy narzędzia badawczego jakim jest kwestionariusz ankiety.
Wybrane techniki badawcze.
Obserwacja
Wg. T. Kotarbińskiego: ... obserwowanie to postrzeganie planowe. Gdy zauważyłem coś niechcący, postrzegłem tylko; gdy wypatrywałem by zauważyć, zaobserwowałem”
Obserwacja jest subiektywnym postrzeganiem obiektywnych faktów.
Cechy obserwacji:
- premedytacja – obserwacja jest przeprowadzona w celu rozwiązania ściśle i w pełni określonego zadania sformułowanego dokładnie
i szczegółowo
- planowość – obserwacja musi być prowadzona według ustalonego
planu. Pozwala to skoncentrować się na tym co najważniejsze i jednocześnie wykluczyć luki w obserwacji
- celowość – dzięki której uwaga obserwatora skupia się na interesujących go z punktu widzenia poznawczego zjawiskach
- Aktywnością – polega na dokonywaniu selekcji, czyli poszukiwaniu interesujących cech
- Systematyczność – obserwacja nie może być postrzeganiem przypadkowym, jednorazowym, powinna trwać ciągle i być prowadzona według określonego systemu pozwalającego spostrzegać obiekt wielokrotnie.
Rodzaje obserwacji:
- bezpośrednia i pośrednia.
- kontrolowana i niekontrolowana.
- jawna i ukryta.
Wywiad.
Definiowany jest jako „rozmowa kontrolowana” w której biorą udział co najmniej dwie osoby: prowadzący wywiad i respondent. Jest to proces w trakcie którego badający stara się oddziaływać na badanego stawianymi pytaniami i skłaniać go do udzielania wypowiedzi na tematy interesujące badającego.
Badania ankietowe.
Stosowane są w celu możliwie szybkiego przebadania dużej zbiorowości. Polegają na swoistym typie wywiadu pisemnego.
Typy ankiet:
- środowiskowe – bezpośrednio rozprowadzane w środowisku
- prasowe
- pocztowe
Wyróżniamy również ankiety jawne i anonimowe.
Badania oparte na dokumentach
Dokument to występujący w dowolnej postaci dowód istnienia określonych faktów czy wydarzeń
Dokument to również pisemne świadectwo zaszłych faktów czy wydarzeń społecznych
WYBRANE PROBLEMY ŻYCIA SPOŁECZNEGO
Życie społeczne to ogół zjawisk wynikających ze wzajemnego
oddziaływania jednostek i zbiorowości przebywających na odpowiednio wyodrębnionej przestrzeni. Wg F. Znanieckiego, społeczeństwo to kompleks grup współistniejących i krzyżujących się, podporządkowanych jednej grupie dominującej (narodowi, państwu, organizacji religijnej). Jest wielką zbiorowością terytorialną, stanowiącą układ zamknięty , posiadającą własne charakterystyczne cechy odrębności a tym samym jest dostępne badaniom empirycznym i historycznym.
Najogólniej wszelkie zbiory ludzkie dzielą się na:
- proste zbiory społeczne - do których należą: zbiorowiska
społeczne - np. wg miejsca zamieszkania; kategorie społeczno-
demograficzne - np. wg wieku; typy psycho-społeczne np. - ludzie
aktywni, bierni, odważni itp.
- zbiorowości społeczne - to wszelkie zbiory ludzi w których pomiędzy poszczególnymi członkami należącymi do tych zbiorowości zachodzą jakieś więzi społeczne, wzajemne oddziaływania, chociażby przez krótki okres tworzące z nich względnie wydzieloną całość.
Grupą społeczną jest wszelki zbiór ludzi, obejmujący co najmniej trzy osoby i wykazujący w swoim współżyciu, postępowaniu i zachowaniu jakąś organizację społeczną. ( np. dwie osoby)
Więź społeczna to zorganizowany system stosunków, instytucji, środków kontroli społecznej, skupiający jednostki, podgrupy i inne elementy składowe zbiorowości w całość zdolną do trwania i rozwoju. Każda zbiorowość istnieje dzięki istnieniu więzi.
Świadomość i kultura w społeczeństwie.
Pojęcia świadomości używa się zarówno do opisywania zjawisk zachodzących w jednostce ludzkiej, jak i społeczeństwie. W pierwszym przypadku mamy do czynienia z tzw. indywidualną świadomością jednostki ludzkiej, stanowiącą przedmiot badań psychologii, w drugim - ze świadomością społeczną, której analizą zajmuje się socjologia, psychologia społeczna i filozofia.
Świadomością społeczną w ujęciu socjologicznym jest całokształt charakterystycznych dla danego społeczeństwa w danej epoce treści i form życia zbiorowego, składających się na sposób myślenia i kulturę umysłową tego społeczeństwa. W tym sensie świadomość społeczna obejmuje zarówno postawy, opinie jak i poglądy ludzi, właściwości układu psychicznego różnych grup danego społeczeństwa, jak i historycznie przez to społeczeństwo wytworzone zinstytucjonalizowane formy życia duchowego, takie jak: ideologia, moralność, nauka, sztuka, religia, prawo itp. Inaczej mówiąc, świadomość społeczna to całokształt zobiektywizowanych idei wywierających wpływ na światopogląd o działania członków określonego historycznie społeczeństwa.
Termin kultura (z łac. cultura - uprawa) ma współcześnie wiele znaczeń:
- wytwory materialne i duchowe ludzkości, jej dorobek gromadzony i utrwalony
w procesie historii, stale wzbogacany nowymi dziełami twórczymi, pracą wszystkich
społeczeństw, wyrażających określony poziom rozwoju ludzkości danych
społeczeństw i grup społecznych lub jednostek,
- całokształt historycznie ukształtowanych wartości, zasad, norm współżycia,
które stanowią podstawę wychowania,
- całokształt wytworów duchowych ludzkości lub określonych społeczeństw,
narodów, grup społecznych.
W socjologii przez pojęcie „kultura” rozumie się całokształt materialnego i duchowego dorobku ludzkości, nagromadzonego, utrwalonego i wzbogaconego w ciągu dziejów, przekazywanego z pokolenia na pokolenie.
Pod pojęciem kultury zdrowotnej, rozumieć można całokształt historycznie ukształtowanych wartości, zasad i norm, które stanowią podstawę wychowania zdrowotnego.
Medycyna – medycyna niekonwencjonalna
Medycyna to nauka o zdrowiu i chorobie, a także umiejętność albo sztuka zapobiegania chorobom i leczenia chorych.
Wykonywanie zawodów medycznych (lekarza, pielęgniarki) możliwe jest tylko i wyłącznie po uzyskaniu odpowiedniego wykształcenia, oraz uzyskaniu prawa wykonywania zawodu.
Lecznictwo niemedyczne w odróżnieniu od medycyny, opiera się głównie na umiejętnościach praktycznych terapeutów. Podstawę działalności leczniczej stanowi najczęściej intuicja, doświadczenie lub wrodzone zdolności terapeutów.
Są to również metody, techniki oraz teorie dotyczące leczenia lub profilaktyki, które nie są, lub są nie w pełni akceptowane przez medycynę naukową.
Przykłady metod: bioenergoterapia, homeopatia, ….
Zastanów się !!!
Medycyna niekonwencjonalna - Dlaczego tak popularna?
Ruch samopomocowy pacjentów
Działania samopomocowe, podejmowane na ogół w sytuacjach zagrożenia w celu przetrwania, należą do najstarszych mechanizmów organizacji życia zbiorowego.
W ramach samopomocy, pomocy wzajemnej i medycyny ludowej, realizowana była aż do drugiej połowy XIX wieku większość potrzeb zdrowotnych.
Cele większości ruchów samopomocy są następujące:
- wzajemne wsparcie psycho-społeczne, sprzyjające przezwyciężaniu lub łagodzeniu problemów zdrowotnych;
- samoedukacja i edukacja społeczna dostosowana do potrzeb grupy, środowiska lokalnego i szerszych kręgów społecznych;
- realna pomoc członkom grupy poprzez udzielanie informacji, organizowanie różnych form rehabilitacji, współpracę z rodzinami, profesjonalistami, instytucjami oraz pomoc finansowa;
- tworzenie grup nacisku, zmierzających do zwrócenia uwagi władz lokalnych i samorządów terytorialnych, polityków i władz państwa na potrzeby i trudności członków ruchu oraz domaganie się od nich skuteczniejszego rozwiązywania problemów zdrowotnych
Organizacje samopomocowe pacjentów funkcjonujące na terenie woj. śląskiego:
1. Kluby i stowarzyszenia abstynentów.
2. Towarzystwa do walki z narkomanią i innymi uzależnieniami.
3. Towarzystwa na rzecz osób autystycznych.
4. Klub amazonek.
5. Towarzystwa walki z astmą.
6. Stowarzyszenia chorych na białaczkę.
7. Stowarzyszenia diabetyków.
8. Stowarzyszenia osób dializowanych.
9. Towarzystwo dyslektyków.
10. Towarzystwa pomocy chorym na fenyloketonurię.
11. Związki głuchych.
12. Stowarzyszenie chorych na hemofilię.
13. Hospicja.
14. Stowarzyszenie chorych na łuszczycę.
15. Towarzystwa inwalidów narządów ruchu.
16. Stowarzyszenia osób niepełnosprawnych i ich rodzin.
17. Stowarzyszenia na rzecz chorych i niepełnosprawnych.
18. Towarzystwa na rzecz mężczyzn i kobiet.
19. Stowarzyszenie chorych na osteoporozę.
20. Stowarzyszenie chorych z przepukliną oponowo-rdzeniową.
21. Towarzystwa przyjaciół dzieci z porażeniem mózgowym.
22. Związki niewidomych.
23. Stowarzyszenia chorych na stwardnienie rozsiane.
24. Towarzystwa chorych ze stomią.
25. Stowarzyszenia chorych na serce.
26. Towarzystwa na rzecz osób z upośledzeniem umysłowym.
27. Śląskie Stowarzyszenie Osób Dotkniętych Chorobą Parkinsona
28. Śląskie Stowarzyszenie Alzheimerowskie
29. Stowarzyszenie FASTRYGA /FAS i FAE/
30. Górnośląskie Stowarzyszenie Wspierania Osób Chorych na Nieswoiste
Zapalenia Jelit (Colitis ulcerosa, Chorobę Crohna)
31. Stowarzyszenie „Debra” Polska i inne.
Wybrane problemy socjologii zawodów medycznych.
Zawód jest podstawowym składnikiem struktury społecznej i jednym z czynników kształtujących sytuację materialną jednostki, jej rolę i pozycję w społeczeństwie.
Pojęcie zawodu nie jest jednoznaczne.
W literaturze socjologicznej znaleźć można różne definicje zawodu, a nawet prześledzić ewolucję tego pojęcia.
J. Szczepański definiując zawód zwraca uwagę na kilka elementów:
1. „Przez zawód rozumiemy wewnętrznie spójny system czynności, wymagający określonych kwalifikacji, wykorzystywanych w regularny sposób i systematycznie, stanowiących podstawę utrzymania i zapewniający pozycję w społeczeństwie. Jest to „obiektywne” określenie zawodu, tzn. określenie niezależnie od tego, czy dany system czynności jest przez kogokolwiek wykonywany czy nie. np. możemy opisać system czynności składających się na zawody, których już dzisiaj nikt nie wykonuje, ale system czynności stanowiących ich istotę może być odtworzony dokładnie.
2. W drugim znaczeniu, przez zawód rozumiemy wykonywanie pewnego systemu czynności. Posiada więc i uprawia dany zawód ktoś, kto bez względu na kwalifikacje wykonuje pewne czynności, bez względu na to, czy wykonuje je zgodnie z określeniem obiektywnym czy nie, np. znachor wykonuje zawód lekarza bowiem leczy ludzi, lecz wykonywane przez niego czynności nie są zgodne z obiektywnym zawodem; reguły wykonywania tych czynności w jego wypadku też są inne, lecz wykonuje on czynności zmierzające do osiągnięcia tego samego celu co czynności lekarza. W tym wypadku, zawód to tyle, co wykonywanie czynności dla osiągnięcia określonego celu, tzn. wytworzenie pewnego produktu, usług, itp.
3. W trzecim, zasadniczym znaczeniu, zawód to tyle co ogół osób wykonujących określone systemy czynności, czyli - inaczej mówiąc - kategoria zawodowa; np. ogół lekarzy tworzy zawód lekarski, lub lepiej powiedziawszy - kategorię zawodową lekarzy”.
Zespół dziecka maltretowanego.
...
potajemna