Góra Lecha - Gniazdo Bogów.pdf - Dokumenty - peruna

Góra Lecha - Gniazdo Bogów

"[Bogom i przodkom] wybudowano w mieście Gnieźnie najważniejszą świątynię, do której

pielgrzymowano ze wszystkich stron." -- Jan Długosz (1455)

"Lech - w mitologii zachodniosłowiańskiej i polskiej syn Pana, brat Czecha i Rusa, eponimiczny heros

Lechitów-Polaków." -- Encyklopedia mitologii ludów indoeuropejskich, Andrzej Kempiński

Góra Lecha w Gnieźnie to historyczne i zwyczajowe określenie gnieźnieńskiego Wzgórza Lecha.

Wzgórze to, ongiś znacznie wyróżniające się z okolicznego krajobrazu - otoczone przez rzeki i jeziora -

stanowiło idealną lokalizację dla jednego z najważniejszych ośrodków kultowych dawnych Polan[1].

Naszym przodkom kojarzyło się zapewne z mitologicznym modelem kosmicznej góry - domem bogów

wyłaniającym się z wód Praoceanu. Jakich bogów czczono zatem na szczytach tej świętej góry Polan? Z

pomocą przychodzi nam uważna analiza technik chrystianizacyjnych (przede wszystkim inkulturacji[2])

oraz nowy stan badań źródeł staropolskich.

Badania współczesne zdecydowanie odrzucają hiperkrytyczne, czy wręcz pochopne wnioski Aleksandra

Brücknera (przełom wieku XIX i XX). Obecnie religioznawca prof. Andrzej Szyjewski w "Religii

Słowian" [3] określa je wręcz mianem "ciekawostki bibliograficznej", a historyk mediewista prof.

Krzysztof Bracha w artykule "Tria idolum Polonorum" [4] zwraca uwagę na zapomnianą Postyllę

Koźmińczyka z roku 1405[5]. Badacz ocenia Postyllę jako wiarygodną i ważną. Wcześniej już

Aleksander Gieysztor wskazuje na konieczność ponownych badań panteonu Polan, określając przy tej

okazji Jana Długosza pierwszym polskim strukturalistą i komparatystą[6]. Pamiętajmy także, że to

Aleksander Gieysztor był w Polsce pionierem nowoczesnych badań nad religią naszych przodków -

jako jeden z pierwszych wskazywał na źródła pozakronikarskie, przede wszystkim religioznawstwo

porównawcze oraz przebogatą w krajach słowiańskich kulturę ludową (legendy, baśnie i etnografię).

Strukturalizm - stanowisko metodologiczne w najogólniejszym sensie głoszące, że dla zrozumienia

pewnych zjawisk niezbędne jest uchwycenie struktury w której one występują, lub budowa takiego

modelu, który wyjaśnia ich rolę w ich środowisku. Antropologia kulturowa - dyscyplina nauk

społecznych badająca organizację kultury, rządzące nią prawa, historyczną zmienność i etniczną

różnorodność kultur w celu skonstruowania ogólnej teorii kultury.

Również wybitny antropolog kultury prof. Leszek Kolankiewicz wyraża zdziwienie dotychczasowym

ignorowaniem staropolskiej Postylli Koźmińczyka , tym bardziej, że zupełnie nie znanej Brücknerowi

(źródło odkryte dopiero po roku 1979, a po raz pierwszy wykorzystane do badań w roku 1999). Prof.

Kolankiewicz podejmując się szczegółowej analizy imion bóstw prapolskich wykazuje ich poprawny i

niezwykle archaiczny źródłosłów. Równocześnie uznaje, że ich proste odrzucanie (wzorem Brücknera)

jest bezpodstawne[7]. Za prof. Henrykiem Łowmiańskim przypomina także, iż skuteczna

chrystianizacja Polski następowała dopiero na przełomie XII i XIII wieku trwając przynajmniej do

wieku XV (co znacząco uwiarygadnia źródła staropolskie). Wreszcie archeolog Tomasz Sawicki, jeden

z dyrektorów Muzeum Początków Państwa Polskiego, stwierdza iż co do umiejscowienia pogańskiego

kultu w Gnieźnie relacja Jana Długosza potwierdza się[8]. Śladami tymi podąża badacz tematu

Grzegorz Niedzielski publikując serię szczegółowo udokumentowanych artykułów[9].

Z technik inkulturacyjnych:"[Natomiast] należy święcić wodę i skrapiać nią owe [pogańskie] świątynie,

budować ołtarze, umieszczać [w nich] relikwie, ponieważ, jeśli owe świątynie są dobrze zbudowane,

koniecznym jest, aby były przemienione z miejsc kultu bożków na przybytki prawdziwego Boga. Aby lud

ów, widząc świątynie swoje nie zburzone, usunął błąd z serca i Boga [...] poznając i wielbiąc z

większym zaufaniem przychodził w miejsca, do których nawykł." -- Papież Grzegorz I do biskupa

Canterbury, początek VII wieku[2]

Różne źródła staropolskie umiejscawiają w Gnieźnie kult niebiańskiego boga Jasza/Jessy (jako

Jowisza), bogini rolników, władczyni życia i śmierci Marzanny/Marzy (jako Cerery i bogini

"marsowej") i Nyji/Niji (jako Plutona) boga obdarzającego bogactwem oraz przewodnika dusz

ludzkich[10]. Jak wskazuje prof. Leszek Kolankiewicz "wszystkie prapolskie idolorum nomina [łac.

określenia idolów/bóstw] mają bardzo archaiczne źródłosłowy, z reguły praindoeuropejskie, uprawniają

więc do ostrożnych porównań" . Pójdźmy zatem tą drogą.

Szczyt Żniński

Najwyższy szczyt Wzgórza Lecha (ponad 120m n.p.m.), jednocześnie ważne miejsce świątynne,

wiązane z ośrodkiem władzy piastowskiej - książęcej. W fazie przedchrześcijańskiej rodzaj stromego,

wyróżniającego się wzgórza z obudową kamienną na całej powierzchni (model Łysej Góry?),

otoczonego rowami prawdopodobnie o znaczeniu kultowym. Wokół konstrukcji odnaleziono naczynia

(z kośćmi zwierząt) wskazujące na składanie licznych ofiar[11]. Lokalne podania jak i kroniki

staropolskie mówią powszechnie o istnieniu w tym miejscu świątyni pogańskiej. Jakiego boga czczono

zatem na szczycie żnińskim? Dotychczasowe hipotezy o kulcie boga Nyji (dokładnie w tym punkcie

Góry Lecha) nie wydają się prawidłowe. Kult Nyji (kojarzonego przez Długosza z zaświatowym

Plutonem) należałoby lokalizować raczej w obrębie niższej, "cmentarnej" części wzgórza (tzw. Bożej

Roli - o czym dalej), natomiast sam szczyt żniński poprzez swoja specyfikę, dane etymologiczne i

praktykę inkulturacyjną (zbudowano w tym miejscu kościół św. Jerzego)[12], wskazuje na pierwotne

poświęcenie go bogu niebiańskiemu - patronującemu Księciu i jego drużynie (analogicznie jak kult

Peruna na Rusi Kijowskiej u księcia Włodzimierza, czy rzymski Jowisz będący źródłem władzy). Na

uwagę zasługuje również herb Piastów - orzeł - w wierzeniach indoeuropejskich ptak poświęcony

bogom niebiańskim, symbol władzy, także książęcej i królewskiej.

Pieczęć majestatyczna króla Polski Przemysława II z dynastii Piastów z napisem: "Reddidit ipse

potens vitricia signa Polonis" (Sam Najwyższy przywrócił Polakom zwycięskie znaki). Warto

zauważyć, że orzeł i przydomek "Najwyższy" to dawne odniesienia do Gromowładcy, struktura ta

czyniła przekaz zrozumiałym dla wszystkich poddanych króla, w tym okresie w większości tylko

powierzchownie lub w ogóle nie poddanych ewangelizacji Jak podaje Słownik etymologiczny języka

polskiego nazwę szczytu żnińskiego (Żninek) należałoby wiązać z pojęciem żąć, żniwa, żniwiarz. To,

jak i stare indoeuropejskie powiązanie z pniem ghen- , oznaczającego ‘ bicie, zabijanie’ [13] (por.

piorun/prać od uderzający/uderzać) już pośrednio wskazuje na boga niebios - postać aktywną i

zwycięską, patronującą plonom jak połabski Świętowit czy rzymski Jowisz.

Kamienne niebo

Zagadkowe kamienne obłożenie szczytu żnińskiego (najwyższego na wzgórzu) staje się zrozumiałe jeśli

odnieść je do dawnych, słowiańskich wierzeń o niebie: niebo jest więc w polskich wierzeniach

ludowych kamienne[14], podczas gdy gwiazdy świecą poprzez powstające w nim otwory i

pęknięcia[15], może także przybierać formę pałacu zbudowanego z kamieni, w tym drogich klejnotów,

a Bóg by ukarać ludzi zrzuca z niebios kamienny grad i pioruny[16]. W micie niebo ma też tworzyć

analogię do gigantycznego żarna, którego centralnym punktem byłaby piasta koła (środek koła), mająca

swoje mityczne odwołanie do legendarnej postaci Piasta-oracza (utożsamianego później z Piastem-

kołodziejem) założyciela pierwszej polskiej dynastii[17]. Uzupełniając powyższe, tacy badacze jak

Tomasz Gamkrelidze i Wiaczesław Iwanow podkreślają niezwykły związek kamienia i nieba w

językach indoeuropejskich: w języku indoeuropejskim słowo ‘kamień’ oznacza także ‘niebo’ - rozumiane

jako ‘kamienne sklepienie’, por. staroindyjskie asman – ‘skała’, ‘kamienne narzędzie’, ‘kamienny młot’,

‘kamień Gromowładcy’, ‘niebo’; por. awestyjskie asman – ‘kamień’, ‘niebo' [18].

Bóg Jasza

Na powyższym nie koniec. Wybudowany na szczycie żnińskim kościół (jeden z najstarszych w Polsce),

a w szczególności jego wezwanie - św. Jerzego - dostarcza kolejnych ważnych danych. Legendarna

charakterystyka postaci tego świętego - tu badacze właściwie są zgodni - wskazuje na powiązanie z

wcześniejszym indoeuropejskim bogiem gromowładnym (i zastępowaniem jego kultu). Wiązano więc

wspomnienie św. Jerzego z wiosennym świętem wschodniosłowiańskiego Jaryły - boga o cechach

gromowładcy[19], a ogólnie w krajach słowiańskich z nadejściem ciepłej życiodajnej pory roku. Dla

przykładu na Morawach lokowano Jerzego wręcz w towarzystwie bogów słowiańskich - tam klucze do

wiosennego "otwarcia ziemi" powierza mu bogini Marzanna: "Dałam ci je, dałam świętemu Jerzemu,

aby nam otworzył zieloną trawinę" [20]. Aleksander Gieysztor zauważa, że data wspomnienia św.

Jerzego odpowiada dokładnie(!) rzymskim Vinaliom, kiedy to gromowładny Jowisz zstępował do

rolników, proszony o dobrą pogodę[21].

Herb Jasienicy z liśćmi jesionu (Śląsk Cieszyński). Św. Jerzy w wierzeniach słowiańskich wiązany jest

Góra Lecha - Gniazdo Bogów.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: