Sudety i okolice.docx

Karkonosze

Najwyższe i niewątpliwie najlepiej znane pasmo Sudetów. Dzięki bardzo dobrze rozwiniętej infrastrukturze turystycznej (sieć szlaków turystycznych, schronisk górskich, urządzeń narciarskich) stanowią od stuleci cel górskich wędrowców i narciarzy.

Ich niewątpliwe piękno, bogactwo osobliwości przyrody, zachwycające panoramy i wyjątkowa atmosfera przyciągają artystów i ludzi wrażliwych na naturalne piękno otoczenia. Unikatowa fauna i flora przyciąga w Karkonosze przyrodników i badaczy natury.

Karkonosze ciągną się pasmem o długości 36 km od Przełęczy Szklarskiej - osiedle Jakuszyce (886 m n. p. m.) na zachodzie aż do Bramy Lubawskiej (511 m n. p. m.) na wschodzie.



Wyraźnie wyeksponowany w krajobrazie Główny Grzbiet Karkonoszy – Śląski biegnący od Szklarskiej Poręby do Przełęczy pod Śnieżką i najwyższa kulminacja Sudetów – Śnieżka (1603 m n. p. m.) wzbudzały zawsze zachwyt i należny górom respekt, stąd Karkonosze nazywano Górami Olbrzymimi.

Karkonosze jak większość gór różnią się z północnej i południowej strony. Od północy polskie góry mają kształt wyraźnego wału o stromo opadających zboczach, natomiast od południa czeska część piętrzy się stopniowo kolejnymi pasmami, narastającymi w coraz wyższe grzbiety górskie.



Pod względem geologicznym Karkonosze należą do jednostki zwanej blokiem karkonosko-izerskim. Od zachodu aż po Przełęcz pod Śnieżką, kończącą od wschodu Równię pod Śnieżką, budują je waryscyjskie granitoidy. Sama Śnieżka zbudowana jest głównie z metamorficznych hornfelsów, a resztę grzbietu na wschód od niej budują przeważnie proterozoiczne gnejsy, łupki łyszczykowe, granitognejsy, z zieleńcami, zlepieńcami i szarogłazami u podnóża.

Obecne ukształtowanie Karkonosze jest wynikiem waryscyjskich ruchów górotwórczych sprzed około 300 mln lat, po których nastąpił okres erozji i denudacji. Następnie zasadniczy masyw gór został ponownie wydźwignięty w okresie trzeciorzędowej orogenezy alpejskiej. Za sprawą  ruchów górotwórczych i następujących po nich okresów erozji i denudacji Karkonosze uzyskały charakterystyczny wygląd szerokiego grzbietu, z którego wyrastają kopuły poszczególnych szczytów.

Jednak najbardziej atrakcyjne elementy rzeźby Karkonoszy powstały w okresie intensywnej erozji podczas zlodowaceń (plejstocen) i po ustąpieniu lądolodu. Efektem tych procesów są kotły polodowcowe opadające skalistymi ścianami, u których podnóża leżą stożki usypiskowe i napływowe oraz moreny denne, boczne i czołowe, stawy i jeziorka polodowcowe znajdujące się w Kotle Wielkiego Stawu, Kotle Małego Stawu, Wielkim Śnieżnym Kotle.

Wysokogórski, niemal polarny klimat oraz wietrzenie przyczyniły się także do powstania wielu fantastycznie uformowanych skałek rozsianych po całych Karkonoszach: Pielgrzymy, Słonecznik, Paciorki, Twarożnik, Trzy Świnki, Końskie Łby czy Śląskie Kamienie.
Na niektórych skałkach karkonoskich spotyka się tzw. kociołki wietrzeniowe.

Warunki klimatyczne w Karkonoszach są znacznie ostrzejsze, niż wynikałoby to z wysokości tych gór.  Panujący tu klimat odpowiada europejskim górom wysokim. W Karkonoszach średni spadek temperatury wynosi 0,6 stop. C na 100m wysokości. Wskutek tego temperatury np. w Szklarskiej Porębie są o 4-5 stop. C wyższe niż na Szrenicy.

Roczna suma opadów na Szrenicy i wielkim Szyszaku przekracza  1400mm, a na Śnieżce 1200mm. Bardzo charakterystyczne dla Karkonoszy w kresie zimowym są osady w postaci szreni lub szadzi, pokrywające lodowymi igłami budynki, drzewa, a nawet źdźbła traw.

Niewątpliwego uroku dodają Karkonoszom potoki i rzeki, spływające stromymi, skalistymi dolinami, często po głazach, tworząc kaskady i wodospady w przełomowych dolinach. Do najwyższych i najpiękniejszych należą wodospady Kamieńczyka i Szklarki. (*)

(*) - tekst na podstawie materiałów KPN oraz "Karkonosze" Marek Staffa

Góry Izerskie

Góry Izerskie to wymarzone miejsce do uprawiania turystyki rodzinnej. Ich częściowo łagodna linia sprawia, że  Izery zdobywać mogą zarówno najstarsi jak i najmłodsi turyści. Sieć pokrytych szutrem szlaków prowadzonych po czasem stromo opadających stokach sprawia, że jest to jedno z najlepszych miejsc do uprawiania kolarstwa górskiego.

Zimą Izery zamieniają się w mekkę dla narciarzy klasycznych. Stowarzyszenie Bieg Piastów od pierwszych opadów śniegu, aż do późnej wiosny utrzymuje tu ponad 100 kilometrów tras narciarskich. Biegają po nich zarówno olimpijczycy jak i całe rodziny. Spotkać tu można również psie zaprzęgi. Alpejski klimat sprawia,że husky i malamuty czują się tu jak u siebie w domu.Izery to góry łagodne , a jednocześnie fascynujące pod względem przyrodniczym i geologicznym.

Zajmują około 1000km2, a część polska około 400km2, a więc niemal połowę*. Tworzą rozległy i rozgałęziony system grzbietów, masywów i odosobnionych szczytów. Spłaszczone kopulaste wierzchołki, przechodzące w początkowo łagodne, a niżej stromo opadające stoki odzwierciedlają skomplikowane procesy geologiczne i tektoniczne, które kształtowały pasmo.

Rozczłonkowane głębokimi dolinami rzek i potoków, upstrzone skalnymi ostańcami, a czasem ostrymi skaliskami tworzą niezwykły krajobraz. Góry Izerskie są nieznacznie asymetrycznie nachylone ku południowemu-wschodowi. W tym samym kierunku z północnego zachodu przebiegają główne izerskie grzbiety.

Północne stoki, zwłaszcza Oldrzychowskiego i Hejnickiego Grzbietu, są bardzo strome. Południowe zaś łagodniej przechodzą w pogórze, a we wschodniej części w Karkonosze.Znaczne obszary w Górach Izerskich tworzą rozległe zrównania wierzchowinowe porośnięte łąkami i kosodrzewiną. Największa z nich to Izerska Łąka przez którą meandruje Izera. To chyba najbardziej niezwykła rzeka w Polsce, bo jej górny bieg wygląda jak dolny wielu innych rzek. Takie osobliwości czynią z Góry Izerskie niezwykłą krainę, którą koniecznie trzeba odwiedzić!

Góry Izerskie mają złożoną budowę. Geologowie przypisują je do metamorfiku izerskiego. To formacja geologiczna powiązana z inną - krystalinikiem karkonosko-izerskiem, budującym Karkonosze i część czeskich Góry Izerskie. W polskich Górach Izerskich występują przede wszystkim gnejsy, granitognejsy oraz łupki łyszczykowe.Niewielki kamieniołom w Kotlinie, w którym wydobywano piryty

Ale między pospolitymi skałami kryją się również cenniejsze dla człowieka skały i kruszce: kwarc w bardzo czystej postaci, turmaliny, granaty, ruda cyny, kobaltu, nieco złota i wiele innych.Kilka miejsc na mapie Góry Izerskich okazało się wyjątkowo hojnych. Walonowie wskazywali na Wieczorny Zamek (Zwalisko), Jagnięcy Potok na Izerskiej Łące, Złotą Jamę oraz Dolinę Małej Kamiennej.



Jednak najbardziej znane ze "skarbów" było ujście Šafirovego potoku do Jizerki na Malej jizerskej louce. Lista minerałów jakie tam znajdowano jest długa: amfibole, apatyty, diopsyty, tytanity, ametysty, awanturyny, chalcedony, chryzoprazy, kryształy górskie, granaty, cyrkony, turmalin i czarne ilmenity, nazywane izerynami. Zapisy z 1845r. świadczą, że izeryny były niezłym źródłem dochodu mieszkańców Jizerky i Gross-Iser. Kobiety i dzieci wybierały je z potoków i sprzedawały do Berlina i Drezna na wyrób biżuterii żałobnej.Najcenniejsze ale zarazem najrzadsze w Górach Izerskich są rubiny i szafiry. Znajdowane okazy osiągają do 1 cm wielkości i uchodzą za najpiękniejsze w Europie.

Minerałem mającym największe znaczenie przemysłowe w polskich Izerach okazał się niemal czysty kwarc. Występuje w postaci grubej na kilkaset metrów i długiej na 10km. żyły. Najpłycej zalega na samym szczycie Białego Kamienia (1088m n.p.m.). Wydobycie kwarcytu w tym miejscu rozpoczęte już w XIIIw. kontynuowane do niedawna było w kopalni "Stanisław". Do 1902r. przerabiano go na szkło kryształowe w izerskich hutach.



Kolejnym bogactwem z wnętrza gór są tryskające wody. Źródła izerskich potoków i rzek są zasobne w bardzo smaczną wodę. Jednak najwartościowsze są wody mineralne. W Górach Izerskich jest kilka uzdrowisk z wodami mineralnymi. W czeskiej części gór tryskają zdroje we Vratislavicích nad Nisou, w Lázniach Libverda oraz opodal Nowego Miasta pod Smrkiem w dolinie Ztraceného potoka.

Po polskiej stronie granicy radoczynne szczawy (ogromna rzadkość w Polsce) występują w okolicach uskoku tektonicznego pod Świeradowem Zdrój, a wody bogate w magnez pod Czerniawą Zdrój. Być może jest ich znacznie więcej lecz są nierozpoznane.Skład mineralny świeradowskich i czerniawskich źródeł jest dość bogaty i mają właściwości lecznicze. Mimo lekkiego metalicznego posmaku są bardzo smaczne i będąc w hali spacerowej Domu Zdrojowego w Świeradowie warto spróbować kubeczek.

Warunki klimatyczne w Górach Izerskich wyróżniają je spośród innych pasm sudeckich. Wyjątkowe roczne sumy opadów osiągające nawet 1600mm, są najwyższe w Sudetach. Istotne jest to, że rozkładają się równomiernie w ciągu roku co powoduje, że Izery są nieustannie mokre i śnieżne

Pokrywa śniegowa jest wyjątkowo gruba, przeciętnie 150cm. W środkowej części pasma, tam gdzie występują rozległe zrównania - okolice Orla, Izerska Łąka, Mala jizerska louka, Velká klečová louka, okolice Rozdroża pod Cichą Równią - dochodzi nawet do 4 metrów. Z uwagi na niskie temperatury śnieg utrzymuje się bardzo długo: od listopada do maja, a zdarzają się lata kiedy to ostatnie łachy firnu topią się dopiero w czerwcu.

Rzeźba terenu oraz warunki wodne powodują zamglenia. Nocą często występują spływy zimnego powietrza z wyższych partii gór, które w zaklęśnięciach terenu utrzymuje się bardzo długo. Na Izerskiej Łące powoduje to tzw. mrozowiska, niespotykane na taką skalę w żadnym innym miejscu w Polsce.

Bardzo duże dobowe amplitudy temperatur przekraczają niejednokrotnie 25°C. Temperatura nawet w środku lata, nad ranem, czasem spada poniżej zera!To bardzo surowy klimat. Nic dziwnego, że Izerska Łąka nazywana jest przez niektórych "małą Syberią" a Jakuszyce "Jakucją" (choć to pewnie bardziej z uwagi na fonetyczne podobieństwo).

*) Dla porównania powierzchnia Wrocławia wynosi 293km2, Warszawy 518km2 a Karkonoszy 650km2 (185km2 w granicach Polski).  

Tekst Arkadiusz Lipin 

W Izerach ukryta jest Stacja Turystyczna Orle,  pozostałość po starej hutniczej osadzie szklarskiej. Znajdziesz  tu spokój górskiej osady połączonej z poszanowaniem historii. Dowiesz się więcej o wszechświecie, obcując jednocześnie z przyrodą, której niektóre okazy spotykane są niemal wyłącznie w tutaj.

Szrenica

Górujący nad miastem szczyt w Głównym Grzbiecie Karkonoszy o wysokości 1362 m n.p.m., na który prowadzi krzesełkowa Kolej Linowa SKI ARENY Szrenica. Na szczycie znajduje się znane schronisko górskie „Szrenica” , a wierzchołek góry pokryty jest granitowym gołoborzem. Mimo, iż Szrenica nie jest górą wysoką,  panują tu warunki śniegowe takie, jak w Alpach na wysokości 2000 m n.p.m., co wybitnie sprzyja funkcjonowaniu dobrej infrastruktury narciarskiej. 20 km nartostrad na zboczach Szrenicy oraz cały zespół wyciągów od lat przyciąga do Szklarskiej Poręby amatorów białego szaleństwa. Szrenica jest również rewelacyjnym punktem widokowym na Kotlinę Jeleniogórską, Góry Izerskie i Góry Kaczawskie. Obok ciekawe grupy skalne – Końskie Łby, Szronowiec, Trzy Świnki.

Dojście: szlakiem czerwonym (Główny Szlak Sudecki) lub dla mniej wytrwałych wjazd wyciągiem krzesełkowym i dojście ok. 10 min. łącznikiem czarnym. Północne i wschodnie zbocza Szrenicy trawersuje szlak zielony z Hali Szrenickiej przez Końskie Łby do schroniska Pod Łabskim Szczytem.

Szklana Huta

Ekspozycja szkieł millefiori – technika tysiąca kwiatów.

W Górach Izerskich w osadzie Orle powstała prawdziwa atrakcja turystyczna - jedyna Polsce, i jedna z nielicznych na świecie, ekspozycja szklanych przycisków do papieru i szkieł millefiori. Podziwiać ją można w Szklanej Hucie – w remontowanym rok temu zabytkowym budynku dawnej szlifierni huty szkła Carlsthal .

Można tu zobaczyć kilkaset eksponatów, głównie przycisków do papieru wykonanych techniką szkła warstwowego, filigranowego i w najszlachetniejszej technice szklarskiej – millefiori. Samo słowo "millefiori" wywodzi się z języka włoskiego "mille fiori" i oznacza "tysiąc kwiatów". Historycznie technika millefiori pochodzi ze starożytnego Egiptu. Przez wieki była najpilniej strzeżoną tajemnicą mistrzów szklarskich, którzy ją posiedli. Zabierana wraz ze śmiercią mistrza do grobu bywała zapominana na dziesiątki i setki lat, by następnie odradzać się i znów ginąć na przestrzeni dziejów. Ponowne odrodzenie tej techniki miało miejsce w pierwszej połowie XIX wieku w karkonoskich hutach szkła i w Wenecji. Szczytowy rozwój osiągnęła ona w połowie XIX wieku, by po kilkunastu latach ponownie zaginąć na dziesięciolecia. W tamtym czasie wyroby w tej technice potrafiły produkować jedynie nieliczne huty europejskie i amerykańskie.

Ze względu na piękno szklane przyciski z tego tzw. klasycznego okresu były ekskluzywnym przedmiotem zbytku, znajdującym miejsce w domach i kolekcjach ludzi zamożnych, arystokracji i koronowanych głów. Wśród kolekcjonerów szklanych przycisków wymienić możemy takie osobistości jak królowa Wiktoria, król Egiptu Farouk, Evita Peron, Oscar Wilde, Colette, Truman Capote, Robert Gugenheim oraz znane muzea, jak na przykład Corning Museum of Glass oraz The Art Institute of Chicago w USA. W naszym kraju przykłady szkieł filigranowych i millefiori podziwiać możemy w znakomitej kolekcji szkła w Muzeum Karkonoskim w Jeleniej Górze. Muzeum Szklana Huta jako jedyne w Polsce poświęcone jest głównie przyciskom do papieru i szkłom w technice millefiori i filigranu. Prezentowana jest tu unikalna i największa udostępniona publiczności kolekcja szklanych przycisków wykonanych w połowie XIX wieku w karkonoskich hutach szkła.

Muzeum nieprzypadkowo mieści się w odrestaurowanym budynku szlifierni dawnej huty szkła Carlsthal, w której w pierwszej połowie XIX wieku Franz Pohl rozpoczął wyrób szkieł w technikach filigranu i millefiori. Ponowne odrodzenie tej sztuki miało miejsce w drugiej połowie XX wieku i trwa do dzisiaj. Na wystawie można też podziwiać przyciski będące dziełami współczesnych artystów ze świata, jak również dzieła jedynego w Polsce artysty, który w ostatnim dziesięcioleciu odtworzył technikę millefiori w naszym kraju. Tomasz Gondek hutnik-artysta jest kontynuatorem dziedzictwa karkonoskich hut szkła. Po ponad pięcioletnich studiach nad tą starą technologią, w których merytorycznie pomagał dział szkła Muzeum Karkonoskiego w Jeleniej Górze, Tomasz Gondek, jako jedyny w Polsce, zaczął z sukcesem wytwarzać szkła i przyciski do papieru w technice millefiori. W muzeum w osadzie Orle można oglądać m.in. jego prace.

Szklana Huta to ważny punkt na szlaku zabytków karkonoskiego hutnictwa szkła. Położona jest 5 km od drogi krajowej nr 3 w Jakuszycach. Dodatkową atrakcją jest malowniczy dojazd kolejką z Jeleniej Góry przez Szklarską Porębę do Jakuszyc. Można tu również wynająć pokoje. Tekst: Anita Kaczmarska

Zapraszamy do obejrzenia jedynej w swym rodzaju ekspozycji szkieł millefiori  wykonanej w technice  tysiąca kwiatów!

Jakuszyce - Orle, tel.  608 688 408...