005-009 Wstęp.doc

„System eksploatacji nie jest najważniejszy, ale bez niego technika wojskowa staje się bezużyteczna” [1]

WSTĘP

Wojskowe pojazdy mechaniczne zajmują bardzo ważną rolę w systemie działania Sił Zbrojnych, szczególnie w Wojskach Lądowych. Mobilność wojsk w dużej mierze uzależniona jest od ilości i jakości posiadanych przez te wojska pojazdów samochodowych. Wszystkie rodzaje wojsk w Wojskach Lądowych swój specjalistyczny sprzęt, swój rodzaj uzbrojenia, swoich żołnierzy i niezbędne środki do realizacji zadań przemieszczają wykorzystując w zdecydowanej większości pojazdy. Jakość tych pojazdów, w głównej mierze zależna jest, oprócz jakości konstrukcji i wytwarzania (produkcji), od jakości ich eksploatacji technicznej.

Użytkownik (eksploatator) nie ma bezpośredniego wpływu na konstrukcję i wytwarzanie pojazdów. Ma natomiast bardzo duży wpływ na eksploatację pojazdów. Może bezpośrednio bądź pośrednio, w większym lub mniejszym stopniu oddziaływać na wszystkie obszary eksploatacji technicznej pojazdów. Od jakości systemu eksploatacji pojazdów wojskowych będą uzależnione czasy trwania okresów zdatności i niezdatności pojazdów. 

W tym miejscu należy przytoczyć regulaminową odpowiedzialność dowódców pododdziałów (z dowódcą plutonu włącznie) za uzbrojenie i sprzęt wojskowy, w tym i wojskowe pojazdy mechaniczne. Zgodnie z Regulaminem ogólnym Sił Zbrojnych Rzeczpospolitej Polskiej
(Szt. Gen. 1554/2003), paragraf 136 zawiera zapis: „Za obsługiwanie pododdziałowego uzbrojenia i sprzętu wojskowego odpowiada dowódca pododdziału. Osoby funkcyjne odpowiedzialne za jego eksploatacje sprawują specjalistyczny nadzór”. Natomiast paragraf 138 stanowi, że: „Za stan techniczny uzbrojenia i sprzętu wojskowego pododdziału oraz porządek w przydzielonych rejonach parku sprzętu technicznego odpowiada dowódca pododdziału. Ponadto w paragrafie 140 zapisano: „Użytkownicy uzbrojenia, sprzętu oraz mienia wojskowego zobowiązani są do przestrzegania obowiązujących przepisów eksploatacyjnych, gospodarczych i transportowych”.

Należy jeszcze wspomnieć za Regulaminem Działań Taktycznych Wojsk Zmechanizowanych
i Pancernych, batalion – kompania (DWLąd. 20/2000, rozdział 4, zabezpieczenie techniczne 0403, pkt. 4), że: „Za wykonanie w odpowiednim terminie obsługiwań technicznych uzbrojenia i sprzętu wojskowego ponoszą odpowiedzialność dowódcy pododdziałów, których obowiązkiem jest ustalenie miejsca, czasu, zakresu i kolejności wykonywania czynności obsługowych przez poszczególne załogi i obsługi. Wykonywanie obsługiwania technicznego nie może naruszać gotowości bojowej pododdziału, a liczba obsługiwanego jednocześnie uzbrojenia i sprzętu wojskowego będzie zależeć od czasu i pracochłonności danego obsługiwania, użytych sił
i środków obsługowych oraz od sytuacji taktycznej. W przypadku trudności w realizacji pełnego zakresu czynności obsługowych można ich wykonanie rozłożyć na etapy, przystępując najpierw do tych, które decydują o zdolności bojowej uzbrojenia i sprzętu wojskowego, natomiast pozostałe pozostawiając na okres po wykonaniu zadania bojowego”.

System eksploatacji technicznej wojskowych pojazdów mechanicznych jest podsystemem eksploatacji technicznej uzbrojenia i sprzętu wojskowego realizowanego w Siłach Zbrojnych RP w tym i w Wojskach Lądowych. Jego podstawowym celem jest utrzymanie w gotowości technicznej pojazdów. Utrzymanie pojazdów w określonej gotowości technicznej oznacza zespół wszystkich działań technicznych i organizacyjnych mających na celu umożliwienie pojazdowi wypełnienie wymaganych funkcji.

Oczywiście trzeba mieć świadomość tego, że wojskowy pojazd mechaniczny w większości przypadków stanowi bazę do przewożenia środków walki bezpośredniej (armat, rakiet, moździerzy) lub pośredniej (stacji radiolokacyjnych, środków łączności) i to, że jego część „samochodowa” jest zdolna do wykonywania swoich funkcji nie oznacza, że całość jako pojazd (czołg, bojowy wóz piechoty, samobieżny zestaw rakietowy) jest również zdolna do właściwego funkcjonowania. Wynika z tego wniosek o konieczności traktowania wojskowych pojazdów mechanicznych w sposób kompleksowy. Oznacza to, że specjaliści z każdego rodzaju wojsk powinni mieć świadomość potrzeb eksploatacyjnych nie tylko swojego specjalistycznego sprzętu lecz również potrzeb eksploatacyjnych bazy jaką stanowią podwozia bazowe.

W tym miejscu należy wspomnieć o ogromnej różnorodności wojskowych pojazdów mechanicznych. W samych Wojskach Lądowych eksploatowanych jest około 3000 pojazdów gąsienicowych i około 15000 kołowych. Różnorodność ta przejawia się w wielu aspektach. Pojazdy wojskowe, znajdujące się w eksploatacji, charakteryzują się dużą „rozpiętością wiekową”
dochodzącą w skrajnych przypadkach do 35 lat, a co za tym idzie, dużą „rozpiętością konstrukcyjną” i wymaganiami eksploatacyjnymi. Wojska Lądowe posiadają na swoim wyposażeniu zarówno pojazdy z tzw. rynku wschodniego jak i zachodniego, które wymagają odmiennego potraktowania eksploatacyjnego. Nakładając na powyższe permanentny brak funduszy (pieniędzy) na odnowę zarówno pojedynczych pojazdów (ich obsług korekcyjnych oraz profilaktycznych) jak i całego parku pojazdów oraz wprowadzenie nowego systemu pragmatycznego, powodującego stałą zmianę stanowisk zarówno przez dowódców jak i żołnierzy zajmujących się eksploatacją pojazdów, mamy w miarę pełny obraz problemów związanych z eksploatacją pojazdów wojskowych. Należy jeszcze nadmienić, że wprowadzenie nowego systemu kształcenia kandydatów na dowódców plutonu w Wojskach Lądowych (w systemie Studium Oficerskiego – jednorocznego i studiów magisterskich – pięcioletnich) również wpływać będzie w niedalekiej przyszłości na efektywność łańcucha działania eksploatacji wojskowych pojazdów mechanicznych.  

Kierując się powyższymi przesłankami Autorzy niniejszego wydawnictwa postanowili przybliżyć czytelnikom zagadnienia związane z eksploatacją techniczną wojskowych pojazdów mechanicznych. Zaprezentowane treści wynikają z jednej strony z obowiązujących aktualnie przepisów, a z drugiej strony z wieloletniej praktyki Autorów na różnych stanowiskach w łańcuchu działania eksploatacji technicznej wojskowych pojazdów mechanicznych.

Wydawnictwo o charakterze skryptu przeznaczone jest dla podchorążych Wyższej Szkoły
Oficerskiej Wojsk Lądowych im. gen. T. Kościuszki (przyszłych dowódców plutonów
w Wojskach Lądowych). Jest dostosowane do programu nauczania przedmiotu „Eksploatacja wojskowych pojazdów mechanicznych”. W skrypcie zawarto również wiedzę wykraczającą poza przekazywane treści podczas zajęć ze względu na ograniczenia czasowe nie pozwalające przedstawić istotnych wiadomości w trakcie realizacji wykładów i zajęć. Skrypt może być również przydatny dla osób zajmujących się zawodowo eksploatacją pojazdów bądź sprawujących nad nią nadzór.

Każdy z rozdziałów skryptu (podrozdziałów) został opracowany przez innego Autora będącego specjalistą w danym obszarze tematycznym. Skrypt zawiera osiem tematycznie spójnych rozdziałów, wstęp, wykaz podstawowych pojęć, zakończenie i wykaz literatury.

W rozdziale pierwszym przedstawiono wiedzę ogólną stanowiąca podstawę teoretyczną stanowiącą bazę umożliwiającą pełniejsze zrozumienie prezentowanych wiadomości w pozostałych rozdziałach skryptu, a także wiedzę ogólną z zakresu zabezpieczenia technicznego.

Rozdział drugi i trzeci traktuje o podstawowych procesach eksploatacji pojazdów jakimi są użytkowanie i obsługiwanie techniczne.

W rozdziale drugim omówiono zasady użytkowania wojskowych pojazdów mechanicznych
(w tym zasady przewożenia osób i ładunków, również ładunków niebezpiecznych) oraz obowiązki osób będących użytkownikami pojazdów. Przedstawiono dokumentację indywidualną pojazdów i w sposób szczegółowy opisano zasady rozliczania rozkazów wyjazdów. Ponadto odniesiono się do sytuacji, w których występuje niedostatek paliw bazowych i sformułowano zasady (opracowane między innymi na podstawie zrealizowanych w Zakładzie Techniki Bojowej przez zespół badawczy pod kierownictwem ppłk. dr. inż. Kazimierza KOWALSKIEGO) zasilania pojazdów wojskowych paliwami zastępczymi. Zapoznano również czytelników z zasadami organizacji parków sprzętu technicznego.

Rozdział trzeci opisuje obsługiwania techniczne pojazdów wojskowych mające na celu utrzymywanie pojazdów w odpowiedniej gotowości do wypełniania wymaganych funkcji.

W rozdziale czwartym zaprezentowano bardzo ważny aspekt związany z czynnościami organizacyjnymi eksploatacji pojazdów wojskowych polegający na właściwym przekazywaniu
i przyjmowaniu pojazdów. W związku ze wspomnianą już nową ustawą pragmatyczną, zmiany osobowe na szczeblu dowódcy plutonu (związane z kadencyjnością na tym stanowisku) będą wymagały częstszych przekazywań pojazdów pomiędzy osobami odpowiedzialnymi za ich ukompletowanie, zdatność i jakość prowadzonej dokumentacji. Moment przekazania - przyjęcia pojazdu jest okazją do stwierdzenia aktualnego stanu jakościowego eksploatowanego pojazdu. Daje możliwość stałego monitoringu pojazdu na najniższym szczeblu jego eksploatacji, a przełożonym wyższego szczebla aktualnej, rzetelnej wiedzy o pojazdach będących w ich dyspozycji. Na miejscu będzie tutaj wspomnienie o odpowiedzialności majątkowej za powierzone mienie.

Rozdział piąty dotyczy szeroko rozumianej profilaktyki w zakresie bezpieczeństwa w ruchu drogowym z udziałem wojskowych pojazdów mechanicznych (również i prywatnych pojazdów). Wiedza o głównych przyczynach powstawania wypadków w ruchu drogowym (w tym przede wszystkim z udziałem pojazdów wojskowych) daje możliwość podejmowania całej gamy przedsięwzięć profilaktycznych mających na celu wyeliminowanie w jak największym stopniu takich zdarzeń lub ograniczenia do minimum ich negatywnych skutków. Nigdy za wiele przypominania o warunkach bezpieczeństwa i ustalania zachowań podczas realizacji przedsięwzięć związanych z przemieszczaniem pojazdami. Dlatego udzielanie instruktażu przed takimi przedsięwzięciami kierowcą i wszystkim osobą biorącym udział w przemieszczaniu jest ważnym zagadnieniem i każdy dowódca plutonu musi umieć w sposób prosty i przekonywujący go przeprowadzić.

W rozdziale szóstym, przedstawiono relacje związane z eksploatacją wojskowych pojazdów mechanicznych, a środowiskiem naturalnym w którym przebiega znacząca część procesów eksploatacji technicznej pojazdów wojskowych. Należy zwrócić uwagę, że wszystkie procesy (użytkowanie i obsługiwanie techniczne) eksploatacji technicznej pojazdów wojskowych, szczególnie podczas ćwiczeń poligonowych, odbywają się „wewnątrz” środowiska naturalnego. Świadomość ochrony środowiska naturalnego, w różnych działaniach wojsk, w tym i eksploatacji pojazdów, musi wyznaczać sposób postępowania dowódców każdego szczebla,
w tym i dowódców plutonu.

W rozdziale siódmym zaprezentowano zagadnienia dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy w aspekcie eksploatacji technicznej pojazdów. Zagadnienie to ma o tyle istotne znaczenie,
że każdy dowódca (przede wszystkim dowódca plutonu) musi dbać o „swoich” żołnierzy zapewniając im między innymi możliwość bezpiecznej eksploatacji pojazdów. Szczególne znaczenie ma tu zapewnienie bezpieczeństwa przy wykonywaniu obsługiwań korekcyjnych, które gdy odbywają się w pośpiechu, z wykorzystaniem prowizorycznych rozwiązań najczęściej kończą się kalectwem, a w najgorszych przypadkach śmiercią podwładnych.

W rozdziale ósmym przedstawiono podstawowe dane eksploatacyjne wybranych pojazdów wojsk zmechanizowanych, pancernych i rozpoznawczych. Przedstawienie w skrypcie wiedzy
o podstawowych danych eksploatacyjnych umożliwi czytelnikowi dostęp do tej wiedzy bez sięgania do dodatkowych źródeł.

W załączniku przedstawiono również pomoc dydaktyczną w postaci przykładowego planu konspektu kierownika zajęć, dowódcy plutonu, z wyszkolenia technicznego.

W celu dokładnego zrozumienia przedstawianych w skrypcie treści i jednoznacznych ich interpretacji, w wydawnictwie umieszczono definicje podstawowych pojęć związanych z eksploatacją techniczną pojazdów.

W podsumowaniu przedstawiono zalecenia, w postaci punktów, mające na celu utrzymanie wymaganego stanu technicznego oraz zapewnienie gotowości pojazdów do wypełniania wymaganych funkcji. Zalecenia te skierowane są w głównej mierze do dowódców plutonów
w Wojskach Lądowych i są możliwe do realizacji w ramach podstawowych przedsięwzięć służbowych. 

9