Iż-7
Iż-7, pierwszy seryjny motocykl produkowany w Iżewsku, był uproszczoną wersją L-300. Jego prototyp, opracowany z inicjatywy Piotra Możarowa, zaprezentowano 3 sierpnia 1933 roku, a we wrześniu rozpoczęto przygotowania do produkcji. Symbol, jakim go oznaczono, podkreślał ciągłość tradycji iżewskiej sekcji motocyklowej (pierwszych Iży zbudowano 5, ale był również nr 6 o pojemności 375 cm3, który pozostał tylko w stadium projektu). Konstrukcyjnie Iż-7 stanowił krok wstecz w stosunku do L-300, było to jednak podyktowane skromnymi możliwościami technologicznymi dopiero organizowanego zakładu. Motocykl ten otrzymał nowe przednie zawieszenie o uproszczonej konstrukcji, nowe błotniki, kierownicę z osprzętem i siedzenie. Przepustnicą sterowano w nim za pomocą prawej manetki kierownicy, a nie dźwigienką powrotną, jak było to w L-300. Uproszczono też sterowanie dekompresorem: zamiast dźwigienki powrotnej na kierownicy - kurkiem bezpośrednio na głowicy cylindra. Zwiększono liczbę szprych w kołach z 36 do 40. Rozmiar samych kół nie zmienił się (26 x 3,25). Nie na wszystkich motocyklach montowano oświetlenie, a jeśli już - to tylko słabą lampę przednią typu Hella. Zrezygnowano z bagażnika i osłon na nogi kierowcy, a zamiast płaskich podnóżków pojawiły się - popularne póżniej - okrągłe. W rezultacie sucha masa motocykla zmniejszyła się o 6 kg (do 119 kg). Zmodyfikowano też zawieszenie silnika, układ zapłonowy i oświetlenie. Jednocylindrowy, dwusuwowy silnik o pojemności 293 cm3 rozwijał moc 6,5 KM. Prędkość maksymalna motocykla wynosiła 85 km/h.
Z pierwszej, doświadczalnej partii 11 sztuk, wyprodukowanej w kwietniu 1934 roku, 5 maszyn wróciło do producenta z powodu wady układu zapłonowego. Usterkę usunięto, lecz motocykle z lat 1934-35 bywały często krytykowane ze względu na niską jakość wykonania. W roku 1934 wyprodukowano 111 motocykli, w 1935 - 451.
Silnik Iż-7 z charakterystyczną komorą rozprężająco-chłodzącą
Zorganizowany w maju 1935 r. rajd motocyklowy na trasie Iżewsk-Gorkij-Izewsk zapoczątkował zakładową tradycję testowania nowych konstrukcji w trudnych warunkach długodystansowych przebiegów. Komandorem i głównym organizatorem rajdu był naczelnik oddziału technicznego, a w latach 1938-41 - główny konstruktor zakładów w Iżewsku - Wsiewołod W. Rogożyn. Start w rajdzie zaowocował wprowadzeniem kolejnych udoskonaleń w konstrukcji Iża-7.
Na początku 1936 r. w iżewskich zakładach utworzono 15-osobową żeńską drużynę motocyklową, złożoną z przodownic pracy i żon zatrudnionych tam inżynierów i techników. Otrzymały one zadanie pokonania na Iżach-7 trasy z Iżewska przez Kazań, Gorkij i Władimir do Moskwy (1875 km), gdzie miały zameldować ludowemu komisarzowi przemysłu ciężkiego, Sergo Ordżonikidze, o pomyślnym wdrożeniu seryjnej produkcji motocykli. Rajd wystartował 24 lipca, a 4 sierpnia kolumna motocyklistek wjechała do Moskwy. Ordżonikidze przyjął raport, z zainteresowaniem wysłuchał relacji z rajdu, po czym... zasugerował podwojenie ilości wytwarzanych motocykli. Zobowiązanie zostało podjęte (moce produkcyjne zakładu miały w tym momencie znaczenie drugorzędne) i wykonane: w roku tym oddano 2207 maszyn. W kolejnym roku z bram zakładu wyjechało 3010 motocykli.
Sergo Ordżonikidze (w centrum) podczas rozmowy z dyrektorem zakładów IMZ w Iżewsku, I.I. Czekmariowem (po lewej). Pierwszy z prawej - W.W. Rogożyn.
Na bazie silnika Iża-7 produkowano też silnki stacjonarne, napędzające motopompy, agregaty prądotwórcze i piły spalinowe. Produkcję Iża-7 zakończono w grudniu 1937 roku, w związku z wdrożeniem nowego modelu: Iż-8. Łącznie w latach 1934-37 wyprodukowano 5579 sztuk motocykli Iż-7.
Motocykl Iż-7 w Muzeum Motoryzacji w Rydze (Rigas Motormuzejs). Własność Aleksieja Popowa.
Iż-7, Rigas Motormuzejs
Wszystkie opisane modele Iża mogły być wyposażone w dwie metalowe narty, mocowane przegubowo w dwóch punktach ramy. Spiralne sprężyny utrzymywały narty w położeniu uniesionym, a dociskano je do podłoża niewielkim wysiłkiem nóg. Motocykle z nartami szeroko stosowano w zawodach sportowych, a także podczas działań bojowych w pierwszych latach wojny.
Iż-8
Pod koniec lat 30-tych konstrukcje L-300 i Iża-7 były już mocno przestarzałe. W Iżewsku, pod kierownictwem głównego konstruktora, W.W.Rogożyna, prowadzono intensywne prace nad modernizacją "siódemki". Seryjną produkcję nowego modelu - Iża-8 - podjęto w styczniu 1938 r.
Nową maszynę wyposażono w znacznie zmodernizowany silnik: tłok pozbawiono deflektora, zmieniono kształt komory spalania i okien, zastosowano dwukanałowe pętlowe przepłukiwanie cylindra. Stopień sprężania wzrósł z 4,5 do 5,8. Całkowicie zmienił się układ wydechu przez komorę rozprężająco-chłodzącą. Radykalnie zmieniono układ zapłonowy i instalację elektryczną. Motocykl otrzymał mocniejszą lampę przednią, lampkę tylną i elektryczny sygnał dźwiękowy. Urządzenia elektryczne zasilał akumulator i prądnica prądu stałego G-10, napędzana z wału korbowego za pośrednictwem paska klinowego (w maszynach z roku 1938 - za pomocą łańcucha). Do zapłonu służył iskrownik na kole zamachowym, podobny do stosowanego w Iżu-7, ale dla wygody regulacji płytkę z krzywkami przerywacza zamontowano na zewnątrz, pod osobną pokrywą. Kontrolę funkcjonowania instalacji elektrycznej umożliwiał amperomierz, umieszczony na tablicy przyrządów. Skrzynkę narzędziową przeniesiono spod siedzenia na prawą tylną część ramy. Na motocyklu pojawił się bagażnik. Zmieniono konstrukcję korka wlewu paliwa: był teraz tłoczony i zamykał się obrotem o 180 stopni, zamiast zakręcania gwintu, jak wcześniej. Dodatki zwiększyły ciężar motocykla o 8 kg. Moc silnika przy 3500 obr/min dochodziła do 8 KM. Motocykl osiągał prędkość maksymalną 90 km/h.
Silnik Iża-8. Zmiejszona komora rozprężająca, wygięta rura wydechowa, prądnica napędzana łańcuchem. Nad rurą - osłona, chroniąca nogę motocyklisty przed poparzeniem.
Zewnętrznie można łatwo odróżnić Iża-8 od L-300 lub Iża-7. Umieszczona po prawej stronie cylindra komora rozprężająca ma w nim bardziej zwarty kształt, a rura wydechowa wychodzi z niej do tyłu, a nie do przodu. Dobrze widoczna jest też prądnica przed karterem silnika.
W pierwszym roku produkcji powstało 4020 motocykli Iż-8. W lipcu 1939 r. dokonano jego modernizacji. Nowa wersja była zarówno lepsza, jak i tańsza w wykonaniu - niektóre podzespoły zunifikowano z innymi motocyklami radzieckimi. Zlikwidowano tablicę przyrządów na kierownicy i gładką lampę przednią - zamiast nich montowano standardową lampę z amperomierzem - a centralny przełącznik świateł (P-134) produkcji zakładów elektrycznych im. Kujbyszewa przewędrował na prawą stronę główki ramy. Zamiast trzech łożysk oporowych na wale korbowym montowano dwa, co poprawiło żywotność tego podzespołu. Zmienił się też nieco kształt tłumików. W roku 1939 wyprodukowano 4317 sztuk. Produkcję Iża-8 zakończono 1 czerwca 1940 roku. Ogółem zakłady IMZ w Iżewsku wyprodukowały 9893 Iżów-8.
Motocykl Iż-8 w Muzeum Motoryzacji w Rydze (Rigas Motormuzejs). Własność Aleksieja Popowa.
Iż-8, Rigas Motormuzejs
Iż-9
Prototyp Iża-9 zbudowano w sierpniu 1938 r., chociaż prace nad nim trwały już od roku 1936. Silnik o pojemności 350 cm3, z dwukanałowym przepłukiwaniem pętlowym, osiągał moc prawie dwukrotnie większą, niż Iż-7. Moment obrotowy z silnika przekazywany był do skrzyni biegów za pośrednictwem pary kół zębatych, a nie łańcucha. Skrzynia biegów połączona była śrubami z silnikiem, tworząc hermetyczny karter. Zmiana biegów była kombinowana - ręczna i nożna. Motocykl posiadał układ automatycznej regulacji kąta wyprzedzenia zapłonu. Rama nie różniła się zbytnio od swych poprzedniczek, istotne zmiany wprowadzono jednak w przednim zawieszeniu, kołach (które stały się wzajemnie zamienne i łatwiejsze do zdjęcia), siedzeniu i błotnikach.
Niestety, nowoczesna konstrukcja prototypu przerastała możliwości produkcyjne iżewskich zakładów. Gdy w sierpniu 1939 r. montowano próbną partię 5 nowych motocykli, zastosowano w niej tylko nieliczne z innowacji prototypu, jak np. system przepłukiwania cylindra, ale przy zachowaniu dawnej, mniejszej pojemności - 300 cm3. Silnik rozwijał moc 9 KM przy 4000 obr/min. Zewnętrznie Iż-9 różnił się od poprzedników dwoma tłumikami typu "rybi ogon" i innym kształtem głowicy cylindra. Posiadał też bardziej nowoczesne przednie zawieszenie. Zastosowano w nim ulepszony gaźnik K-29-W typu "Amal", zapłon bateryjny i pełny zestaw wyposażenia elektrycznego. Powiększono średnicę bębnów hamulcowych (ze 139 do 170 mm), a dźwignię hamulca tylnego przeniesiono z prawej na lewą stronę, pod piętę. Pojemność zbiornika paliwa wzrosła z 12 do 14 litrów.
W lipcu 1939 r. tradycyjnie już nowe motocykle wystartowały w rajdzie doświadczalnym, wraz z Iżami-8 i kilkoma motocyklami zagranicznymi. Trasa o łącznej długości 6200 km wykazała zdecydowaną wyższość nowego modelu nad "ósemką", choć nie obeszło się też bez wniesienia kolejnych poprawek do konstrukcji seryjnej.
Iż-9 zastąpił "ósemkę" na taśmie produkcyjnej 1 czerwca 1940 roku. Planowano, że będzie on produkowany przez 5 lat. Wraz z wybuchem wojny produkcja motocykli w iżewskich zakładach odeszła jednak na dalszy plan. 23 listopada 1941 r. rozkazem Państwowego Komitetu Obrony zakłady zostały podporządkowane Ludowemu Komisariatowi Uzbrojenia, otrzymując numer 524, i przeszły całkowicie na produkcję wojenną: ciężkich karabinów maszynowych "Maxim" i amunicji dla moździerzy rakietowych. Wyposażenie do produkcji motocykli przekazano organizującym się właśnie zakładom w Irbicie. Od 1 czerwca 1940 do początku grudnia 1941 w iżewskich zakładach motocyklowych wyprodukowano 5392 sztuki modelu Iż-9.
Motocykl Iż-9 w Muzeum Motoryzacji w Rydze (Rigas Motormuzejs). Własność Aleksieja Popowa.
Iż-9, Rigas Motormuzejs
Zmiany poszczególnych modeli Iża przeprowadzano stopniowo, tworząc wersje przejściowe, łączące w sobie cechy starszego i nowego modelu. I tak np. Iż-7 pojawił się pod koniec swej produkcji w wersji przejściowej, z nowym układem wydechowym, prądnicą G-10, akumulatorem, sygnałem dźwiękowym i mocniejszą lampą przednią. Wszystkie te innowacje znalazły się później w modelu Iż-8. W pierwszych Iżach-9 nowy silnik montowano w ramie i zawieszeniu Iża-8. Wszystkie opisane modele dwusuwów były też w znacznym stopniu zunifikowane, co umożliwiało szeroką zamienność części. Egzemplarze, które przetrwały do naszych czasów, stanowią często hybrydy podzespołów z różnych modeli i lat produkcji.
Numery ram motocykli L-300, Iż-7, Iż-8, Iż-9 wybijano tylko na tabliczkach, przy czym we wczesnych Iżach-7 tabliczkę mocowano na przednim błotniku, a w późnych Iżach-7 i wszystkich pozostałych modelach - na przedniej części ramy.
viqud