PLASTYKA NIEZALEŻNA 1976-1989.pdf
(
21125 KB
)
Pobierz
<!DOCTYPE html PUBLIC "-//W3C//DTD HTML 4.01//EN" "http://www.w3.org/TR/html4/strict.dtd">
Pl as t yka
niezależna
1976–1989
ISBN 978-83-928761-4-4
9 788392 876144 >
P l a s t y k a
niezależna
1976–1989
Poznań 2010
Kultura
w okowach
realnego
socjalizmu
Symbolem ideologicznego panowania komunistycznej władzy
był Pałac Kultury i Nauki, który zmienił krajobraz architektoniczny
Warszawy. Pomysłodawcą wzniesienia gmachu „jako daru narodu
radzieckiego dla narodu polskiego” był Józef Stalin. Budowa Pałacu
została rozpoczęta 2 maja 1952, a ukończona — 22 lipca 1955. Dwa
dni po śmierci Stalina, jeszcze przed zakończeniem prac budowlanych,
7 marca 1953 wspólną uchwałą Rady Państwa i Rady Ministrów
Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej gmach otrzymał nazwę: Pałac
Kultury i Nauki imienia Józefa Stalina. Jest to do tej pory najwyższy
budynek w Polsce; jego wysokość wynosi 230,68 m.
Plakaty socrealistyczne ze zbiorów Muzeum Zamoyskich w Kozłówce
2
Plastyka niezależna 1976–1989
2/24
Cechą charakterystyczną w historii sztuki — przynajmniej
w kontekście europejskim — było stopniowe wyzwalanie się jej spod
wpływu dwóch potężnych mecenatów: Kościoła i dworu. Powstać
w ten sposób miała sztuka wolna od wszelkiego pozaartystycznego
przesłania. Obrazowało to hasło autorstwa Wiktora Cousina (1818):
„L’art pour l’art” (w przekładzie na język polski: sztuka dla sztuki
lub sztuka jest celem sama w sobie). Formuła ta oznaczała ideę
„sztuki czystej”, spełniającej tylko funkcje estetyczne i według
takich kryteriów ocenianej, pozbawionej funkcji pozaartystycznych:
społecznych, religijnych, politycznych i wychowawczych.
Pojmowanie sztuki — wedle której artysta winien być wolny
i niezależny od społecznych uwarunkowań — rozwijane przez
ilozofów, pisarzy i teoretyków sztuki rozpowszechniło się w dobie
modernizmu w drugiej połowie XIX i pierwszej połowie XX wieku.
Jednakże rzeczywistość społeczna XX–wiecznych systemów
totalitarnych podważyła modernistyczną koncepcję sztuki
i wynikającą stąd społeczną rolę artysty. W krajach totalitarnych
cała kultura, w tym i sztuki plastyczne, została pozbawiona
autonomii i wprzęgnięta do umacniania legitymizacji politycznej
systemów faszystowskich i komunistycznych. Zwycięstwo Związku
Sowieckiego odniesione nad Niemcami w II wojnie światowej
doprowadziło do wprowadzenia totalitarnego komunizmu na
terenie Europy Środkowo–Wschodniej. W Polsce, pod koniec lat
40. i na początku lat 50., władza komunistyczna narzucała wzorce
uprawiania twórczości we wszystkich dziedzinach kultury. W sferze
sztuk plastycznych władze polityczne zapowiedziały wprowadzenie
realizmu socjalistycznego podczas konferencji plastyków
i architektów w Nieborowie, która odbyła się w dniach 12–13 lutego
1949 roku; brał w niej udział minister Włodzimierz Sokorski. Postulat
„sztuki związanej z partią i jej walką, przenikniętej jej ideologią”
sformułowano ostatecznie podczas IV Zjazdu Delegatów Związku
Polskich Artystów Plastyków, który odbył się w Katowicach w dniach
od 27 do 29 czerwca 1949.
Stosowane w tytule niniejszej wystawy pojęcie „plastyki
niezależnej” jako części „kultury niezależnej” ma zatem wyraźnie
zrelatywizowany charakter. Oznacza bowiem niezależność artystów
wobec kanonów uprawiania sztuki, prezentowanych w niej treści
i państwowej organizacji życia artystycznego. W warunkach realnego
socjalizmu artysta plastyk przestał uprawiać wolny zawód, stając
się pracownikiem jednej z wielu państwowych instytucji życia
artystycznego, musiał być zrzeszony w odpowiednim stowarzyszeniu
twórczym kontrolowanym przez władze administracyjne, partyjne
i policyjne oraz wystawiać swoje prace w państwowych galeriach
i na wystawach; również kontakty zagraniczne artystów były
reglamentowane przez władze. Spod tak nałożonego gorsetu
ograniczeń sztuki plastyczne w Polsce wyzwalały się stopniowo, już
od końca stalinizmu. Wystawa przedstawia kulminację tego procesu
przypadającą, w sferze sztuk wizualnych, na lata 1980–1989, kiedy
ukształtował się niezależny od władzy obieg artystyczny, a artyści
podejmowali w swojej twórczości treści dotychczas zakazane przez
cenzurę.
Plastyka niezależna 1976–1989
2/24
3
Odwilż
Stasiński, Wacław Twarowski). Litera „R” w nazwie grupy oznaczać
miała realizm jako podstawę poszukiwań twórczych, zaś liczba „55”
— datę powstania grupy. Członkowie poznańskiego ugrupowania
artystycznego sprzeciwiali się malarstwu postimpresjonistycznemu,
a w obrazach założyciela grupy Andrzeja Matuszewskiego z tego
okresu przejawiała się estetyka surrealizmu.
We Wrocławiu powstała Grupa X (Józef Hałas, Małgorzata Grabowska,
Krzesława Maliszewska, Alfons Mazurkiewicz), której członkowie
inspirowani byli malarstwem surrealistycznym Paula Klee.
W 1957 roku w Krakowie powstała druga Grupa Krakowska (między
innymi: Tadeusz Brzozowski, Maria Jarema, Tadeusz Kantor, Jadwiga
Maziarska, Kazimierz Mikulski, Jerzy Nowosielski, Erna Rosenstein,
Jerzy Skarżyński, Jonasz Stern, Marian Warzecha). Twórczość członków
grupy obejmowała prace należące do różnych gatunków sztuki
wizualnej: malarstwa, graiki, rysunku, rzeźby, sztuki obiektu, instalacji
i performance oraz nawiązujące do różnych stylów w sztuce: kubizmu,
ekspresjonizmu, informelu, minimal artu, abstrakcjonizmu i malarstwa
materii.
Ważnym zjawiskiem kulturalnym było powstanie w drugiej połowie lat
50. polskiej szkoły plakatu zrywającej z socrealistycznymi kanonami
artystycznymi. Za najważniejszych twórców szkoły uważa się Romana
Cieślewicza, Jana Lenicę, Eryka Lipińskiego, Jana Młodożeńca, Józefa
Mroszczaka, Franciszka Starowieyskiego, Henryka Tomaszewskiego
Macieja Urbańca, Stanisława i Wojciecha Zameczników. Cechami
wyróżniającymi polską szkołę plakatu była lapidarność, oszczędność
stylu, aluzyjność oraz metaforyczność.
Po śmierci Stalina stopniowo rozluźniano rygory polityki kulturalnej.
Jednym z przejawów tego procesu była zorganizowana latem 1955
roku podczas Światowego Festiwalu Młodzieży i Studentów wystawa
twórczości młodych plastyków pod propagandowym hasłem „Przeciw
wojnie — przeciw faszyzmowi” potocznie zwana Arsenałem — od
miejsca ekspozycji prac. Zawartość wystawianych dzieł była daleka od
socrealistycznego optymizmu. Dominowały w niej bowiem rozmaite
odmiany egzystencjalizmu, a prace przedstawiały przykłady ubóstwa
i brzydoty, wyrażając uczucia smutku i braku nadziei.
Zmiany w sztuce poprzedziły zmiany społeczne. Na przełomie 1955
i 1956 zaczęły odradzać się kierunki w malarstwie dotąd zakazane
(koloryzm, abstrakcjonizm, surrealizm, ekspresjonizm, prymitywizm)
oraz powstawać grupy artystyczne, których wspólną cechą było
zerwanie z kanonami socrealizmu.
W Warszawie powstała Grupa 55 (Marian Bogusz, Zbigniew Dłubak,
Kajetan Sosnowski), której program artystyczny zasadzał się na
świadomym przekraczaniu granic dzieła artystycznego i stosowaniu
metafory plastycznej jako podstawowej formy przekazu. Członkowie
grupy, działający później przy Klubie Krzywego Koła, uprawiali
malarstwo, fotograię artystyczną i rzeźbę.
W Lublinie pod koniec 1955 roku wśród studentów historii sztuki KUL
zawiązała się grupa Zamek działająca na początku jako Koło Młodych
Plastyków przy lubelskim ZPAP. Jej członkowie: Włodzimierz Borowski,
Tytus Dzieduszycki, Jerzy Ludwiński, Marek Piasecki, Jan Ziemski
nawiązywali do rozmaitych zachodnich nurtów sztuki współczesnej:
malarstwa materii, surrealizmu, informelu, kubizmu, nadrealizmu,
abstrakcjonizmu.
W Poznaniu działała Grupa R–55 (Rajmund Dybczyński, Józef
Kaliszan, Bartłomiej Kurka, Andrzej Matuszewski, Irena Psarska, Józef
4
Plastyka niezależna 1976–1989
3/24
Plik z chomika:
straznadodra
Inne pliki z tego folderu:
żołnierze_wyklęci_Pomorzu_i_Kujaw.pdf
(10113 KB)
zniewolony_umysł.pdf
(3186 KB)
Zbuntowane_miasto_Grudzień_1970_w_Szczecinie_2.pdf
(3470 KB)
Zbuntowane_miasto_Grudzień_1970_w_Szczecinie.pdf
(4537 KB)
Zbrodnia_Katynska.pdf
(23524 KB)
Inne foldery tego chomika:
Z archiwum IPN - TVP3 Lublin
Zgłoś jeśli
naruszono regulamin