1.Podział nauk prawnych *wg niemieckiej szkoły historycznej
- nauki filozoficzne
- nauki pozytywne o prawie
· Nauki systematyczne
· Nauki historyczne
*wg współczesnego podziału:
· Filozofia (teoria) prawa (trzy nurty prawne)
o Analityczny
o Empiryczny
o Metodologiczny
· Szczegółowe nauki prawne (dogmatyki) (trzy typy problemów)
o Interpretacyjne
o Systematyzacyjne
o Walidacyjne
· Nauki historyczno-prawne
o Nauka prawa rzymskiego
o Historia Polski i Powszechne historia państwa i prawa
o Historia doktryn polityczno-prawnych
· Pozasystemowe:
o Socjologia prawa (dot. teorii prawa)
o Komparatystyka prawnicza (dot. teorii prawa)
o Informatyka prawnicza (dot. teorii prawa)
o Kryminalistyka (dot. prawa karnego)
o Kryminologia (dot. prawa karnego)
o Nauki penitencjarne (dot. prawa karnego)
2. Prawo materialne a prawo procesowe
Prawo materialne — normy prawne bezpośrednio regulujące stosunki pomiędzy podmiotami prawa, określając przesłanki (fakty) powodujące ich powstanie, zmianę lub wygaśnięcie. Do prawa materialnego zalicza się również normy prawne regulujące określone obowiązki, zakazy lub nakazy i przewidujące określone sankcje za ich nieprzestrzeganie. Prawo materialne jest ściśle związane z prawem procesowym, bez którego istnienia to pierwsze nie mogłoby być egzekwowane. Przykładowo, kodeks cywilny zawiera w większości normy prawa materialnego, a kodeks postępowania cywilnego — w większości normy prawa procesowego.
3. Rodzaje gałęzi prawa
Gałąź prawa – ukształtowany w toku historycznym zbiór norm prawnych, regulujący daną dziedzinę życia. Podstawowy podział gałęzi prawa to podział na prawo prywatne, które chroni interesy jednostek, reguluje stosunki osobiste i majątkowe oraz prawo publiczne, które służy ochronie interesów państwa jako dobra wspólnego wszystkich obywateli.
- cechy charakterystyczne gałęzi prawa:
· Prawo konstytucyjne:
o Zespół norm regulujących podstawy ustroju politycznego, ekonomicznego i społecznego
o Podstawowe akty normatywne prawa konstytucyjnego w naszym kraju:
§ Konstytucja RP z 1997r.
· Określa między innymi katalog podstawowych praw i wolności obywatelskich, podstawowe zasady ustroju politycznego, społecznego i ekonomicznego, strukturę, kompetencje naczelnych organów w państwie i relacje między nimi.
· Prawo administracyjne:
o Najbardziej rozbudowany dział prawa wewnętrznego
o Wskutek rozrostu funkcji państwa, gałąź ta zdaje się wykazywać największą dynamikę rozwoju
o Reguluje władczą działalność organów państwa w różnych dziedzinach życia społecznego (porządek i bezpieczeństwo, oświata, zdrowie, kultura, przemysł, usługi, świadczenia socjalne etc.)
o Wyspecjalizowane działy prawa administracyjnego np.:
§ Prawo budowlane
§ Prawo wodne
§ Prawo łowieckie
· Prawo cywilne:
o Najważniejsze działy:
§ Prawo rzeczowe (własność i inne prawa rzeczowe, zastaw, hipoteka)
§ Prawo zobowiązań (różnego rodzaju stosunki umowne, odpowiedzialność za czyny niedozwolone)
§ Prawo spadkowe (dziedziczenie ustawowe i testamentowe)
§ Prawo handlowe
§ Prawo autorskie
§ Prawo wekslowe
§ Prawo czekowe
§ Prawo międzynarodowe prywatne
o Postępowanie w sprawach cywilnych (postępowanie cywilne) obejmuje postępowanie w sprawach spornych (postępowanie procesowe) i niespornych (postępowanie nieprocesowe), a także postępowanie egzekucyjne i wiele innych trybów postępowania.
· Prawo pracy:
o reguluje m.in.:
§ stosunki pracy wynikające z umowy
§ powołania
§ mianowania
§ prawa i obowiązki pracodawców i pracowników
§ ochrona pracowników
§ układy zbiorowe pracy itd.
o Do wyodrębnienia przyczynił się fakt, że w stosunku pracy pracownik jest z zasady stroną słabszą od pracodawcy i stąd wymaga szczególnej ochrony, która często wykracza poza zwykłą ochronę cywilną.
· Prawo rodzinne:
§ małżeństwo
§ stosunki rodzinne
§ prawa i obowiązki małżonków, rodziców i dzieci
§ przysposobienie
§ opieka
§ kuratela itd.
o Do wyodrębnienia się z prawa cywilnego przyczyniła się potrzeba szczególnej ochrony interesu dzieci oraz samej instytucji małżeństwa
· Prawo rolne:
o W ścisłych związkach z prawem cywilnym i administracyjnym
o Reguluje własność i użytkowanie gruntów rolnych
· Prawo karne:
o Określa jakie czyny są przestępstwami lub wykroczeniami
o Ustala zasady odpowiedzialności karnej
· Prawo finansowe:
o Reguluje zasady funkcjonowania finansów publicznych (m.in. budżet, banki i podatki)
*powyższe gałęzie prawa to jedynie ważniejsze spośród wielu innych
- tendencje podziału prawa:
§ Charakter dynamiczny i ulegający stałym przeobrażeniom
§ Dyferencjacji – wyodrębnianie się z gałęzi praw dotychczas istniejących, gałęzi bardziej wyspecjalizowanych
§ Powstawanie gałęzi praw mieszanych, kompleksowych, łączących elementy różnych regulacji prawnych
o Np. prawo morskie łączące normy prawa administracyjnego, cywilnego i pracy)
§ Powstawanie gałęzi zupełnie nowych jako rezultatu:
o Powstawania nowych technologii (prawo informatyczne)
o Nowych problemów społecznych (prawo ochrony środowiska)
- definicja prawa materialnego: zespoły norm regulujących w sposób pierwotny daną sferę stosunków społecznych, określających jakie prawa i obowiązki mają podmioty aktywne w tej sferze.
- definicja prawa procesowego (formalnego): normy regulujące sposób postępowania w przypadku, gdy doszło do naruszenia norm prawa materialnego, kompetencję i organizację organów rozstrzygających te sprawy.
*normy proceduralne są normami wtórnymi w stosunku do norm materialnych.
4. Pojecie prawa i jego funkcje
Elementy teorii imperatywu (J. Austin)
- rozkaz
- suwerenność władzy
- obowiązek wykonania
- sankcja przymusu
Wg H.L.A. Hart’a:
Prawo składa się z norm ogólnych, a rozkaz to dyrektywa jednostkowa.
Twierdzenie, że na straży prawa stoi przymus państwowy jest prawdziwe tylko, gdy je odnieść do ogółu norm prawnych, może być natomiast fałszywe w stosunku do poszczególnych norm prawnych.
Niepozytywistyczne koncepcje prawa:
- koncepcje szkoły prawa natury
- katolicka koncepcja prawa natury
- laickie interpretacje prawa natury
Podział na prawo:
- podmiotowe (niepozytywistyczne)
- przedmiotowe (pozytywistyczne)
2.
- wewnętrzne
- międzynarodowe publiczne
- międzynarodowe prywatne (element prawa wewnętrznego)
3.
Funkcje prawa:
- kontrola zachowań
· Sposoby:
o Normatywne (działają poprzez ludzką świadomość)
o Pozanormatywne:
§ Odpowiednie kształtowanie sytuacji fizycznych
§ Oddziaływania systemowe
Metody skłaniania adresatów norm do ich przestrzegania:
- sankcje (np. karne, nieważności, egzekucyjne)
- gratyfikacje (np. awanse, nagrody pieniężne, premie)
Podział systemów normatywnych wg N. Bobbio:
- represyjne
- promocyjne
- rozdział dóbr i ciężarów
Koncepcje „sprawiedliwości”:
- sprawiedliwość formalna (reguła równej miary)
- sprawiedliwość materialna
· Typy reguł sprawiedliwości materialnej:
o reguły sprawiedliwości dystrybutywnej (rozdzielczej)
§ każdemu stosownie do pracy
§ każdemu stosownie do potrzeb
§ każdemu stosownie do zasług
§ każdemu stosownie do pozycji społecznej
§ każdemu to samo (reguła sprawiedliwości egalitarystycznej)
o reguła sprawiedliwości komutatywnej (wymiennej)
* sprawiedliwość proceduralna (reguły):
· zasada bezstronności i niezawisłości sądu
· zasada równości stron
· prawo do obrony, które obejmuje prawo do przedstawiania własnych argumentów oraz ustosunkowania się do argumentów drugiej strony, a także prawo do korzystania z pomocy prawnej
- regulacja konfliktów
Rodzaje konfliktów:
- dwubiegunowe (dwie strony)
- wielobiegunowe (więcej stron)
Podział konfliktów ze względu na strony:
- indywidualne (osoby)
- kolektywne (instytucje, grupy ludzkie lub instytucje reprezentujące takie grupy)
Podstawowe metody rozwiązywania konfliktów:
- bezpośrednia:
· tryb kontraktowy
- pośrednie:
· tryb mediacyjno-koncyliacyjny
· tryb arbitrażowy
· tryb adiudykacyjny
*Alternatywne dla sądów instytucje rozstrzygające konflikty (USA, Europa zach.)(tryb mediacyjny lub arbitrażowy):
- różnego typu komisje
- sądy polubowne
- sądy pojednawcze
- sądy społeczne
5. Normy prawne a przepisy prawne
- charakterystyka normy prawnej:
· zrekonstruowana z tekstu prawnego, dyrektywa postępowania
· musi odpowiadać przynajmniej na dwa pytania:
o kto i w jakich okolicznościach
o jak powinien się zachować
o (trzeci element): jakie będą konsekwencje w przypadku, gdy adresat nie zachowa się w sposób przewidziany przez normę
- charakterystyka przepisu prawnego:
...
DziennikarstwoUMK